�� � �.�.�?
������ ������
�������� �� �����������
����� ������ ����� �� ���� �� ����������� � ������������?
��������� �������� � ��������� ��������
����� � �������
�������������� ������� �� �������� ������
������������ ������  
"������������ ��������" �� ����� �. ���
����� �� ����������� �������
������� � ��������
�����
������� ������

�������:

���� "��� ������ �������" �� ����. ���� ������
���� "��������� � ����� �� �����������" �� ����. ������ ������


��������� ������� ��� ��������� �������� �� �������� �����������

���� ��������������� ���������
  �� �-� ������ �����

��������� ���� ��������� �������
������ ������� � ������� ��������


��������� ������� ��� ���������� �������� �� �������� �����������

�������� ������ �� ������������
������ �������, ������ ������� � ������ ������


��������
�������� ��������

������� �� ����������� ��������


�����������, ����������� �� www.easibulgaria.org �� ����� �� �������� �����. �������������� �� ����� ���������� ��� ���������� �� �������� � � ������� ���������� �� ���������.

����������� ������� �� ���������� �� ��������������� ������������ ������

1.���������� ����

1.1 ������ �����������, ������ ����������

��� ��������� ������������� ��������� � ���� ���� �� ��������� ���������������� ��������� �� ������������� ������, ��������� ��������� �� �������������, � �� ������� ������ �����. ������� ��, ���� �������� ��������� �� � ������� � ����������� �� ����� ������ �� �����, ���� � ������ �� �� �����, �� �������� ������������ ������ � �������� �� ���� ���� ���� ������� �������� �� 18 ��� � ��������� �� "������ �� ��������� �������" (1759) � "���������� �� ���������� � ��������� �� ����������� �� ��������" (1776). � ��� ��� �������� ���������� ������ �� ���� �� ����� �� ����� ���������������� �� ������, ���� ��������� ������� ��������� � ��������� �� �������� ���������.

��������� �� ���� ���� � ������� � �������� ������: �� ����� �����, ������� � ������ �� �� "���������� ����". ������ ���, ������ � ���� ������� �� ��������� ������� ����� ������� ����, �� �� ������ �� ��������� � ������� ���� ���-����� �������, ������ �������� � ��������� �� ���������� ���� ����. ���� �� ����� �� �������������� ������� �� ��������� ��������� �������. �� ���� ����� ����, ����� ��������� ������ �� ������ �� �������� ��������� ���� ����� � ��������� �� �������, ���� �� ����� ���������� ���������� ��������. ������������ �� ���� �������� �� ������ ��������� ������� ����� �� ����� ���� �� ������� ��������, ����� ��� ���������� ��������������, ����� ������ ���� ���� �� ���������.

�� �� ������� �������� ��������� �� ����������� ������� � �� �� ����� �� �� ���������� ����� ��������, � ���������� ��������� �� �������� �� ��������� ����� �������. ����� ��������� � ���������� �� �������� ����������� � �� �������� ����������. �� �� ����� ������� ������ �������������� �� ����, ������� �� ���� ����, � ���������� �� ����� ������ �����������, ����� �� �������������� �� ������������ �����. ���� ��������, �� �� �� ���������� �������� ��������������, ��� ����� ��� ������ ���� �������, ����������� �������� ������� �������. ����������������� ����� ������ ����������� �� ������������, ������ ������� �� ��� � ������ ����� �������, ������� � �������. ����� �� ��� ���������� ������� �������� �������. ����� ���� ��� � ������ ���������� - �������� ����� �� ��������, ����� �� ��������� �� ������ �������. �� ���������� � ��������� ����� �� ��������� �������� ��������, ����� �� �� ���������.

1.2 �����, �������� ���� � �����������

������, ������ ����� ������ ������� ����� �������� �������, ����� ���������� ������� �� ���� �������� ����� �� �������� � �� ������������� � ����������, �� �������� ������� ��������������. ��������� �� ������� ���� �� �������. ���� ������� ���� ��������� ���������, ��������������� � ���������� ������� �� ������ ��������� �� ���������� ����� � �� ���� ������� � ��� �� ������� ������� ���������� ����������.

��������������� ������� �� ���������� ������� ���� � ������������ �����. ������� ������������� �� ������� ����, ������� �������, ����������, ��������� �� ������� ����� ������� ��� ��������� �� ������� � ��� ������������ �� ����������� ��, �� ����� �� ��������� ������������. ���������� �� ������ �������� ������ ���������� �� ���� ������� �� ������� ��������� � � ���������� � ������������ ����. ��� ���� ��������� ���� ���������� �� ���� ���������� � ������������.

�� �� ������ �������� ���������, � �� �� ��������� ��� ������ ������������� �������, � ���������� �� ���������� �����������. ��������� ���� ����������� ������� ������ �� ������� �� �������� �������� ��� �������������� �� ������������ ����� � ������� �������, �� ������ �� ���������� ������� �� �� ��������� �� �������� ����� �������. ��������� �������������� � ��������� ��� ��������� �� ���� �����������. ��� ���� ���� �������, ����������� ������� �������� �������� �� ��������� �� ��������� � �� �������� ������� �������������. ��� ������� �� ����� ������� ����� �� ��� ��� �� ���� �� �� ���� �� ����� �� ��� �� ������ � �� ��������� ��������� ����, ����� ��������� ������������ �� ������ ���������.

1.3 ������������� � ����������

������� ����, �������� � �������������, ��� ����� ����� �� ������ �� �������� ���-������� �� ���� �� � � ���� �� ��������� � �������, ��� ���� ���������� ��������� �� ����������, � ������� �� ������������, �������� ��� ����. �� ���� ������ �� �������� ���������� ��� ��������������� �� ���������, �� ����� ������ �� �������� �������������.

�������� � ������ ������������� �� ���������, ��� ����� ����� �������� ������� �� ����� ������ ����� �� ��������� ������������ �������� ��������. ������ ������ ���� �� ������� �� �������� �� ��������� �� ��-����� �� ����, ����� ������ ���� ������ �� ������, ��� �� ��������� ���� ��������, ����� ���������� ������������� �� ���������. ������� � ��������� �������������� ���� ������������� ����� ������ �� �������� ������������� �� �������.

����� ���� �������, ���� ��������� ��������������, ��������� �� ����������� ������� �� �������������. ������ ����, �� ������� ���� ��������� ������� ������������� � ���������� �������, ����� ���� �� �� ������� �� ������������ �� ������ � ��� ����������� ���� �� �� ���� �������, ����������� �� ���������� �������. ������������� � ������� ������� ��������� �� �������� ����� �� �� ������������� � �� � �������� � ��� ��-����� ������ �� �������. �� ���� ����� ��������������� ���� �� ����������� �� ������������������ �� ����������� �������.

������������ �� ������������������ ���� �� ��������� �� �������� ��� ��� ��-����� � ��-����� ������� �� ������� �� �������������� �� ���� ��������. �������� � ����� ����, ����� ���� �� �������� �����������, ����� ����� � �������. � ������ ������ ���� ��� ��-�������� ���������������� �� ������� ������������ �� �� ����������� ��� ��-������ �����, ��� ��� ��-����� ������ �� �������. ���� �������� � ����������� �� ��������. ���� ������ ���� ���� ������������� �� ������������������ � ��������� �������� �� ����������� �� ��������.

1.4 ��������������� ����� ��������������

������ ������������ �� ��������� �� ��������������� �� �����������, �� ���� ���� � �� ������ ����� - ���������� ���� ���� � ������� ����� �� ��� ������ ������, ����� �������� ��� ������ � ������ ��������� �������. ������ ������ �� ��������� ������� ���������������� ������������� ������ � ����������� ��������. ������� �� ��� �, �� ������� ��-����� � �������, ������� ��-������ � ������������ �� �������������, ������� ��-������ ������������ �� ��������� ������� ����� �� ����� ����� �� ������������� �� ������ �� �������� ��������� �������. ����� ����, ������� � ��-����� �������, ������� ������ � ��-������������ ��� ������ ������������� ������� ����� �� ����, � ����� ���� ���������� �� ��-�������� �������������, � ���� ���� � �� ��-����� ����� �� �������, ����� �������� � ������ ������������ �������. �������� �� ������ ���� ���� ����, �� ���� �� ��������� ������� �� �������������� �� �������� � ������ ����, ����� ��� ������ ����� ��� ����� �� ������. ������ ���� ������� ���� ���� � ���� �� ������� ������� �� �������� ���� ����������. ������ ��� �����, �� ������ ������������ � �������������� ������� ������ �� ������������� �� ������ �� ������ � ����� �� ��������������� � �� ��������������. �� ����� ����� ���� ���� ������ � ������ �������, ������, ���� ������ ��� � ������� ��-����� �������� ���������� �� ����� �����. ����� ������� �������� �� ������ � ������.

2. ������������ ������ � ������ ����������

������� ��, ������ ���� ����� �������� ��������� - ���������� �� �� ����������� ������� ������� �� ������. ������ �� ������ � ������������ ����� ��������������, ����� ��������� � �������� �� ��������� �� ����� � ������, ����� ���� ��������. ��� �������� ������, �� �� ���������� ��� �������� �� ������������ � �� �������� ���������� ���������� � �����������. �� �� "supply-side" ���������������. ���� � ��������� ������� �� �������������� ������� - � ��� ���������� � �������� �� ���������. � ������ ���� �� �� ������� �������� � ������� �������� �����, ����� �� � ��������� �� ������ �� ���������� �� � �� ����� �������� �� ��������, ��� �� ������� � ���� � ���� ����� ������, ����� � ���������� �� ������� � �� ���� ����������. � ���� ������ ���� ������� �������� �� 19 ��� ��� ��� ������ ������� � �������������� �����.

2.1 ��������������� ������� ������� �� ����������

������� ������ � ���� �� ������ ������, �� ���� ��������� ���������� ��� �������� ������. ��� ���� � ��������� ���������, ����� � ���� �� 19-�� ��� � �� � ��������� � ��������� ��������� �� �������, �.�. ����� ���� ����� �������� ������� �� �������������� ������. ������ ������ ������� ����������� �� ���������, ���� ���������� ������� �� ����������� (utility function) � ������ � ������������� ������ ��������� �� �����, � �� ���� ������� ����������. ��� ������� �� ������ �������� ����������, �� ��� ��� ��������� ������ �� ���������� �������������� � �� �� ���������� ���������� ����������� � ����� �� ������.

����������� �� �������������� �� �������������, �.�. �� ������������ �� ���������, �������� �� ����� �� ������ �������������. ������ ����� ���� ���� ���������� ����, �� ����� ����� ��������� ���� ������ �����. ������ ���� ��������� ������ ��������������� �� ����, ����� ����� ���������� � ����, ����� ��������� ������� �������� � �� ����� ������ �� ����������� - � �� ������������, � �� ���������. ��� ����� ��������� ��������� ��������� ����������, ���� ��������� �� �������� �����, ������ �������� �� ��������� � ������������ �� ���� ���������, �� ����� ������ ������ ���� ������� ��������. ������ ����� ���������, ������� �� �� ��������������� � ������ �� ��������� ���������������, �� ������ � ������� �������� ����� ���� �� �� �������� � �� ���� �������� ���������.

2.2 ����� �� ���������� ��������� �� ������� �� ����������

������ ���������� � ����������� �� ��������� � ������������, �� �� ����� ����� ����� ����������� �������, �� �� � �����������, ������ �� ����� � ����� ������ �� �����������. ������ ������� �� ��� ������ ������� �� ������, �� ���� ���� ��� ������������, ������ ��������� �� ������������ �� �����������, ������ ������ �� �� ������� � ��������. ������ �� ���������� ����� �� ������ ���������, ����� � �������, � ����� �� ����������� �������������� � ����� � �������, � ����� �� ����������� �������������, ��� �� �������������, �� ����� ����� �� ���� � ����. �� ���� �������� �� ���������, ����� ��� ���� ��-������. ������ ��� ���������� ��� �� ����������� � ���� �����, � ���� ������ �� ����������� �� ���� ��� �� ����������� ��, �� � ��� �� ������, �.�. ���� � ������������ �� ����� ���� �����.

������� ����� ������ �� ������ � ������, �� ��������� �� ������� � ����� ��������� ��������� �� ����������� "�� �������", ��������� �� ������� �� ���������� ��������� �� �������� �� ��� ���� ������� ����������� ��� ������������. ������ ���� ������ "�� �������" (margin) ����������� ����������� ������, ����� ��������� �� ������������ �� ������� � �� ���������� ����������� ��������� ���� ������ �� ��������� �� ������� ��������� �� �������.

2.3 ������� ������ - ������ ����������

���� ���� ����� �������� �� �� ���������� ������������ � ��������� � ������������� �� ��������� ������, �� ������� �� ������ �� ���������� �� ������ �� ������ �����, ��� ����� ��� ����������� �� ��������� � ������������. ���-����, ���������� ��� ���, ������ ������������ �� ������� ����� �������� ����� �� ������� � ����� �� ����������� �� ������� ����� �������� ������ �� ����������� ��. �������������� �� ���� ���������� �� ����������� �� ������ ���� ��������� ����.

������ �� ����� ����� ������ ����� ��������� ����������, �� �����, �� ��� ���� ����������. ���������� �� ���� ��������� � �������� ������� �� ���� ������ �� ��������� ����������. ��� � �������, ����� ������� ����������� �� ����� ������ �� �����������. ������ � �������, ����� ������� �� ������, �� ������ �� ���������� ����������������� ����������, ����� ���� ����� �� �� ������ � ����������. ������� �������� ������� �� ������ �� ������ ��������� ������� � ������ ������� �� � ����� �� ������������ �� ���� ����� �� ������ �� ������ ������� � ���� �������. �� ��� ��������� � �������� ������ �� ����������.

2.4 ������ ������ �� ����������

����� ���� �� ��������� ����, ��������������� ������ ����������, �������� ���������� ����� � ������� �������� ��� ������ ����� �� ������ � ������ � ���� �� ������ ��������� ������������� ��������� �� ��������� ����. ������ ���� ��������� ���� ���������� ��������� �������� ���������� �� �������� �����. ��������� ���� � ���-������� ������ ��������� �� ��������.

����, �������, ������, ���, ����� � ������� ����� ������������ ����� ���������� �� ������ ����� �� ���� ����� ������� �� ������������ �� �������� ���������. ���� � ������� ����������, ������� ��������� ������ ������� ��������, ������ ���������� �� ������� �������� �� ���� ������, ������ �� �� ������������ ����� �������� �� ������������ (�� ��������������). � ��� ���� ���� ����� ������ � ���-���������� ������, � ����� ���� ���-������������ (�������� �� �� ��������) � ��������� ������, �������������� ������ �� ���������� � ��������� ������ �� ����������. �� �����, �� ���������� � ����� �� ������������ � ���������� �� �������� � �������������� �� ������ ����� ����.

������ �� �����, �� ���� ������ ����� ������� ��� ����� ����. ������� �� ���������� ������� �� ��������������, ����� �� ����, ������� � ���������������. � �����, ���� ������ ��������� �������� �������� �� ���������.

�� ���� ������, ��������, ����� ������ ���� ���� ����� ���� � ��������� � ����� �� ������ ����? ����, ����� ��������� ��������� ������ �� ����������, �������: ����� ������ ���� � ���������, �� �� �� ������ ������ ���� ������ ���������, � �� ������ � ����� �����. �������� ����� ��������, ����� �� ��� �����, �� �� ������� ���� ���� � ��������� ���� ������ ��� ��� �������� �� ������. ���� ��� ���� - ������ ���� ��� � ���������, ���� �� �� ������ ��� ��� ��� �������� � ����� � ����� �� ���� ����� ������ �� ��� ��������� ���� ������ ���, ������ �� ����� ��� ��� ��� ������� ������ �� ����. ����� ��� ������ ������� ��������� ������, ����� ������, �� ����� �������� ��������� ������� ���� ��-����� ���������, ���������� ��-����� ����������, ��������� ������� �������. ���� � ���� ���������� ���������� �������� ��������� �� ���������� �����. ������ �� ������ � ���� ������ �� ����������� ���� �����, ���� ���������� ������� �� ��������������, ������ ���� �� �������� ���� ����������, ��������� ��������� � �������� ������, �� ���� ����� � �������� ���������� �� ���� �����. ������ ��, �� ���-������������ ����� �� ���� �������� � ��������� ���� ������ ������������ � �� ������ ������ ������� ���������� �� ������ �������� ����� � ������� �������� � �������.

2.5 ����� � ������������ �� ������������ �������� �������

����� ������������� �� ���� ������ � �������������� ������� �� ���� � �����. ����� ������� ���������� ������� �� ���������� ���������� � ���-�������� ��������� ���� ��������� ���� 1936 ������ � ���������� �� ����� "���� ������ �� �������, ������ � ���������". ���-���� ������, ����, ����� ��� ������ �, �� ������� �� ��� �� � �������. ��� � ������� ��������� �� ������� �� 19-�� ���. �������� ����� �����: "������������ �� ������� ����������� �������", �.�. ������������ ������ � ��������� ����� �� ���������. ��� �������� ������, ������ ����, �� ���� � ��������� ��������, �� � �������� �����, �� �� ���� �� ���������. ����� ������, �� ����������� �� � ������ �� ������� �� ��������� �� ��������� �� ����, ����� �� ���� �� ��������� ��� ����� ������� �� ���������. ������ �������, ����� ��������� �� �����, ���� ����� �������, �� ��������� (�����������) ����. ������ �� �� ����, �� ������ ��������� ���� ���� ����� ������, �� ��������: ���� ������ ����. ������������ ������� � ����� �� ����������, �� ������ ���� ���� ����������� ����; ��� ����, ����� �������� �� �� ����� ������ ��������� �� ������ ��� ����� ������ ��������� ������� �� �� ������� ��� �������� �������. ���� ����� ���� ����� ������� �������� � ������� �� �������������� ���������� �� �� ���� ��� ��� �����������, ��� ������� ��������� �� ������ ���� ���� �� �� ������� ������ ������ ������ ����. � ���� ����������� �� ����� ������ �� �������������� �������� �������. �����, ��������� � ����� � �������� �������������� �������, ����������� � ������, ����� ������������ - ���� ������� �� ������� � ��������, ����� �� ���� �������.

3. ������������

���� ������� �������� ����� �������� ������� �� ������������. ��� �������������, ���� ����� ����� ������������ ������, �� ������� ������������ � ��-��������� ������� ���������� - �������������, ���������� �������, ������ �� �������������, ���������� � �.�. ��������������� ������, �������������� �� ������������ ��� �� ��������� ������ �� 20- �� ���. �� ���� �� ��������� � ���� ��������� �� ����� ������ �����. �� ��� � ��������� �� 19- �� ��� ������� (�������� � "������� �� �������"), ����� � ���������, �� ���������� �� � ��������� � ���������. ��������������� �� ������ ������������ ������ ������� ���� ������� �������� �����, ������ ������� ��� ������ �������.

������� � �� ��� ��������� ���� 1947 � �� ������ "������ �� ������������� ������". � ���� ��� ������� ������������� ���� ��������������� �������, ������� �� ����� ���� ���������� ����������� �������, ���� ����� ���������� �� ����� ������� � �.�. ���-���� ������, ��� �������� ��������� �� ����������� ������� �������� � ��������� �� ��������� ���������� ����� ���� ����������� �� �������� ����� � ������� �� �� ������������ ������������� � �������� ���������� ���������������

������� ������ � ���� �� ����� ���� � ����� ����� �� �������� �� ����������. �������� ��� ������������ �������� ����������, ����� ������������� �������� �� ������ ���������� �� ������. ���� ������� �������� ��������� ���� ������������ ������� � ����� ������ ����������, ����� ��������� ���������� �������������� ������. �� ������� �� ������������� ���� ����, ����� ������������ ����� ��� �� ������� � ����� ����. ���� �� �� ����������, ���� �����, �� ��������� � ����� �� ���-�������� ������� �� ����, ������ �� ������� ����� �������, ���������� ����� �� ����������� �� ������������� ������������ �����.

�� ���������, ���������� ���� ������������� ������ �� ������� ���� ����� ������ ����� �� �������. � ������ ������� �� ������� ��������� � �������, ����� ������� �� ����-��� ������������� ��������, ����� �������� �� �����������, ��� � ���� �� ��������� �� �������� �� �������������� ������� � ������. ������ � ���� �� ��������� ��������, ������ ���� �������������� ����� ����, � ��� �� �� �� �������� �� ���������� �����������, ����� � ������ ��������������� ����������, �� � ������ ����� �� �� ������ �������� ����������, ����� ������������ ����� � ���������. �� ������ �������� ��������������, ������, �� �� ������� ��-�������� �� �� ������ � ������������, � �� � ������������� �������.

� ���������, ��������������� ������������ ������ � ���� �� �� ������ ������ �� ��������� �������������� ����� ������, ����� �� ����� �� ����������� ������ �� ��������� � ������������, ������� � ���������������� �� ������������.

������


���� �� ���� ��������������� ���������
�� ������
������ 1.
����. ������� ������� � ��������������� ������������ ������ � � ������������� � ��������

������ 2
������� ������� �� ���������� ��������� �������. ����� ������������ ��������� � ������� �� �������������� ����������� �����.

������ 3
������� ������� �� ���������� ��������� �������. ����� ������������ ��������� � ��������� �� ������������ ����������� ����� � �������� �� ������
������ 4. ��������� � ����������� �� ���������� (���������������) �������. �����������, �������� � ��������� �������. � �� ������� �������� �� �������������� ��������. ������ �� �������� ����� �������� �������, ��������� �� ����������� ������� � ����������� ������� � ��������.
���������: ������ 5: ��������������� ������. ����������� �� ������������. ������ �� ���������������� ������. � ������� ��������������� ������.

������ �� ������������

Coase, Ronald, "The problem of social cost", Journal of Law and Economics, 1960.

North, Douglass C., "Structure and change in economic history", New York, 1981

North, Douglass C., "Institutions, institutional change and economic performance", Cambridge University Press, 1990

Williamson, Oliver E., and Scott E. Masten, eds., "The economics of transaction costs", Edward Elgar Publishing, 1999

Yeager, Timothy J., "Institutions, transition economies, and economic development", Westview Press, 1999

���������
���� �� ������
���������� ��� ������ �� �.�.� � �.�.�.